We leven in een wereld waarin technologie en popcultuur voortdurend domineren, vooral in de samenleving. De betonnen jungle, steeds hoger en breder gebouwd, zorgt ervoor dat het bombardement van media en entertainment ons gemakkelijk bereikt. Zoals elke technologische onderneming brengt deze culturele verzadiging zowel goede als slechte kanten met zich mee. Hoe kan de katholiek in dit veranderende medialandschap deelnemen aan en zich engageren met deze cultuur?
Inhoudsopgave
Cultuur: het oudste door God gewijde werk van de mens
De taalkundige achtergrond van onze Engelse term cultuur is geworteld in het begrip cultivering, een begrip van koestering of groei, een besef van landbouwactiviteiten waarvan, wanneer ze naar behoren worden uitgevoerd, wordt verwacht dat ze vruchten afwerpen.
De betekenis van deze filologische associatie van landbouw en ons moderne begrip van volkscultuur kan worden gezien door het vroegste verhaal in de Schrift te onderzoeken. Genesis 2:15 zegt: “Toen nam de Here God de mens en plaatste hem in de tuin van Eden om die te bewerken en te verzorgen.” Merk op dat dit geval dateert van vóór de val van Adam en Eva, dat het fundamentele aspect van werk deel uitmaakt van Gods goddelijke plan voor het menselijk bestaan. Maar het is ook niet zomaar werk; het is niet het bouwen van een boog of een tempel. Deze eerste oproep van de mensheid tot fysieke arbeid is letterlijk terug te vinden in de landbouw.
Het is bekend dat de verzen in de Schrift vaak meerdere dimensies van communicatie bevatten. Bijbelse geschriften kunnen in verschillende genres worden geleverd, even gevarieerd als elke andere vorm van literatuur, en omvatten de genres geschiedenis, vertelling, profetie en poëzie. (Hoewel de Bijbel, in tegenstelling tot andere boeken, altijd in het hoogste geestelijke aanzien moet worden gehouden als de logos, het Woord van God). De logos zoals gedefinieerd in Genesis is in de eerste plaats de historische relatie van de eerste ontmoetingen van de mens met zijn Schepper, maar de geciteerde passage zou ook een andere boodschap kunnen overbrengen als we de tuin en de cultiveringshandeling beschouwen als metaforische symbolen. In dat geval zou de tuin gezien worden als een soort cultuur en cultuur, een soort hervorming, kritiek en commentaar op die cultuur.
Onze cultuur vloeit voort uit de natuur en uit de gebeurtenissen in de samenleving op al haar terreinen. Zoals Adam en Eva met Eden werden belast, zo hebben katholieken een verplichting tegenover de cultuur waarin zij leven. De belangrijkste taak, of het nu gaat om tuinieren of het verzorgen van de oogst, is om oplettend en ontvankelijk te zijn. Als er onkruid rond de geplante groenten groeit en hun ontwikkeling belemmert, moet het verwijderd worden voor het welzijn van de tuin.
Evenzo, als er ethische problemen zijn in onze cultuur, moeten die worden aangepakt, moet worden aangetoond dat ze immoreel zijn en moeten ze worden gerooid. Iedereen die wel eens onkruid heeft gewied, weet dat niet al het onkruid er zonder slag of stoot uitkomt. Zoals de tuinman alert is op de groei van zijn gewas en de plaats van het onkruid, zo moeten katholieken alert zijn op het kwaad van hun tijd. Dit betekent dat het niet voldoende is zich bewust te zijn van het kwaad in de wereld. Het betekent ertegen spreken wanneer we kunnen, bidden dat het kwaad wordt overwonnen en andere maatregelen nemen die passen bij de individuele omstandigheden.
Sensationele seks, drugs voor plezier, euthanasie: allemaal ernstige zonden die door de populaire cultuur worden verheerlijkt. Ze worden voorgesteld als bevrijdend en belonend. Als katholieken geen zichtbare afkeer tonen van zulke zonden en niet bespreken hoe schadelijk ze zijn voor de samenleving, laten we het kwaad gewoon van ons afglijden, ongehinderd en onverminderd. We laten figuurlijk de stadspoorten open voor aanvallen, en we lopen het risico dat we helemaal opgaan in de populaire en massacultuur van alle verkeerde manieren – die ons geweten en onze morele normen aantasten. Bij een verlies of een schok wijst de cultuur naar drugs en alcohol als remedie. Seks voor het huwelijk is één stap verwijderd van verkrachting. Wat is het verschil tussen het aborteren van een negen maanden oude baby en het doden van een driejarige? Dit zijn de morele dilemma’s waar we in de 21e eeuw voor staan.
Basisstappen in de opbouw van een katholieke cultuur
Een van de eerste nuttige stappen is een katholiek commentaar en kritiek op de populaire cultuur. Wanneer je kijkt naar een film of televisieprogramma waarin grafisch naakt te zien is, gewoon pornografie geplaatst in een herzien medium, ben je waarschijnlijk geroepen om het uit te zetten. Onderwerp uw ogen, de vensters van de ziel, niet aan iets dat eindigt in een vacuüm. Wanneer seks voor het huwelijk wordt getoond in een positieve setting, zorg er dan voor dat je de immoraliteit ervan bespreekt met iedereen die mogelijk kijkt.
Zelfs met voorbeelden zoals die in populaire cultuurwerken, is niet alles donker en volledig somber. Het commentaar snijdt aan twee kanten. Hoewel de populaire cultuur vaak negatieve kenmerken heeft, zijn er ook kunstenaars en hun werken die op grote bijval en steun kunnen rekenen. Wanneer een film een sterk personage portretteert (gebaseerd op de christelijke moraal) dat zijn of haar eigen tekortkomingen onder ogen moet zien en het kwaad elders moet verslaan, verdienen de filmvertellers hun applaus.
Katholieken worden ook opgeroepen hun talenten en financiële capaciteiten aan te wenden om de cultuur vorm te geven voor het algemeen welzijn. Katholieke schrijvers, kunstenaars, regisseurs en acteurs zijn geroepen om Christus en het Evangelie in hun werk te brengen. Natuurlijk worden alle katholieken geacht dit te doen op de werkplek en waar ze ook zijn. Maar een creatief persoon heeft in theorie een groter potentieel om de massa te beïnvloeden door de manier waarop hij zijn boodschap brengt.
Moderne kunst, film en literatuur moeten de boodschap van Christus vaak op een genuanceerde, verfrissende en aansprekende manier presenteren door middel van symboliek en ethiek. Cultuur moet worden gecultiveerd – zoals een tuin of een veld.
Voeden en wieden
Sommige van de meest diepgaande en effectieve parabels van onze Heer gebruiken landbouwsymboliek. (En dat is volkomen logisch, aangezien zoveel gewone mensen in Jezus’ tijd boeren of landbouwers waren). Een andere oproep tot actie is te vinden in een korte opmerking van Jezus aan zijn leerlingen. “Toen hij de menigte zag, werd zijn hart met medelijden met hen bewogen, want zij waren verontrust en verlaten, als schapen zonder herder. Toen zei hij tegen zijn leerlingen: “De oogst is overvloedig, maar er zijn weinig arbeiders; vraag daarom de Heer van de oogst om arbeiders uit te zenden voor zijn oogst”” (Matteüs 9:36-38).
Klassiek wordt deze passage voorgesteld als een oproep tot het religieuze leven, in het bijzonder tot het priesterschap. Maar het kan ook wijzen op de noodzaak voor katholieken om een rijke en waarachtige cultuur te cultiveren die goede vruchten draagt. Wij zijn geroepen om aan deze cultuur deel te nemen en bij te dragen. Sommige pausen zijn zo ver gegaan om ditzelfde punt te maken.
Paus Johannes Paulus II heeft gezegd: “Het zoeken naar waarheid, schoonheid en goedheid is geen pragmatische oefening, maar eerder een culturele en ethische. Het is een dienst aan de menselijke ontwikkeling en een weg van evangelisatie.”
Elders merkt de heilige op dat “het christelijk geloof de cultuur niet vernietigt, maar haar zuivert en verheft. Het neemt niets weg van de authentieke waarde van een samenleving of een natie.
Deze actieve deelname aan en kritiek op de cultuur, dit bouwen op waarheid en schoonheid, is van vitaal belang voor het voortbestaan van het katholieke geloof. Waarom is dit zo? Een van Gods bevelen in Genesis geeft het antwoord. “God zei ook: ‘Zie, ik geef u alle planten die zaad dragen op de hele aarde en alle bomen met vruchten die zaad dragen voor uw voedsel'” (Genesis 1:29). We oogsten wat we zaaien, en we zijn wat we eten. Dit is een beetje een oversimplificatie. Toch is het waar. Of we ons nu volledig met het gewas bezighouden of niet, we maken er nog steeds deel van uit. We kunnen er niet van gescheiden worden. We zijn consumenten van cultuur. Hoe dan ook, de cultuur waarin we leven, wat die ook is, heeft effect op ons. Als onze cultuur niet op waarheid is gebaseerd, zijn we gedoemd het slachtoffer te worden van haar “slechte vruchten”, haar kwaadaardige invloeden. Katholieken moeten dus cultuurbouwers zijn.
Een andere belangrijke manier van interactie met de cultuur is je steun (vaak financieel) te betuigen voor of tegen bepaalde projecten. Als genoeg van de katholieke bevolking hiertoe bereid zou zijn, zouden zij de cultuur stukje bij beetje kunnen veranderen. Nogmaals, Gods gebod van het begin gaat verder dan Adam en Eva vertellen dat ze van de vrucht van de tuin mogen eten. Er geldt een zeldzame beperking. “De Here God gebood de man: ‘Het staat u vrij te eten van elke boom in de tuin, behalve van de boom van de kennis van goed en kwaad. Van die boom mag je niet eten; als je daarvan eet, zul je sterven” (Genesis 2:16-17).
Wat betreft de soorten media die we al dan niet kunnen ervaren, zijn er die zijn toegestaan en die moeten worden vermeden. Als een televisieprogramma de haat die gepaard gaat met wraak op een positieve en goedkeurende manier uitbeeldt, zou dat niet het entertainment moeten zijn dat de aandacht trekt van beïnvloedbare jongeren. Als er een tentoonstelling over kunstfotografie is, maar je weet dat veel van de portretten grafische naakten zijn, moet je dan naar die tentoonstelling gaan? Is het de moeite waard om naar een live muziekshow te gaan met dansers die decolletés tonen? Soms moet je de film niet zien, ook al wil je dat, vanwege de inhoud of het thema. De scenario’s zijn te reëel om te negeren, en er worden vaak beslissingen over genomen.
Als je als katholiek weet dat een bedrijf of individu schaamteloos een dodelijke ondeugd steunt, moet je je afvragen of het moreel verantwoord is die financieel te steunen. Steun je bijvoorbeeld de winkel of de filmmaker die abortus van harte promoot? De katholieke samenleving moet deel blijven uitmaken van de mondiale samenleving: zij moet opgeleid, geëngageerd en zo nodig kritisch zijn. We moeten ons afvragen: “Helpt dit de cultuur om op een zinvolle manier te groeien en dichter bij Christus te komen?”
Cultuur vereist zowel gebed als actie voor genezing. Onder leiding van God zijn wij geroepen om dragers van het Woord in de wereld te zijn en de cultuur van de dood te veranderen in een cultuur van het leven.